اسپرانتو در ایران به روایت اسناد انجمن جهانی اسپرانتو

اسپرانتو در ایران

به روایت اسناد انجمن جهانی اسپرانتو

بخش نخست

محمدرضا ترابی

انجمن جهانی اسپرانتو در سال 1907 میلادی (1287هجری شمسی) به منظور سر و سامان دادن به جنبش اسپرانتو در سراسر جهان، در کشور سوئیس تشكیل شد. این انجمن از آغاز بنیان‌گذاری، نمایندگانی در كشورهای مختلف داشته است كه هر سال مشخصات آنان در كتاب سال((Jarlibro انجمن منتشر می‌شود.

        با بررسی كتاب‌های منتشر شده، نگارنده نتیجه‌ی موارد مربوط به ایران را در این مقاله آورده است. لازم به یادآوری است كه این مقاله از آغاز انتشار کتاب سال تا سال 1979 (1358) را مورد بررسی قرار داده است.

1911 (1290) انتشار نخستین جلد كتاب سال: هیچ اشاره‌ای به ایران نشده است.

1912 (1291) صفحه‌ی 166، بخش مراكز بازرگانی. تبریز: آقای وارتان درزی وارتانیان، فروشگاه اسپرو، فروشگاه جدید كالاهای خارجی.

        صفحه‌ی 127، (اولین) نماینده‌ی محلی UEA در ایران. تبریز: آرداش در هورهانیسیاس (كارمند بانك شاهی).

1913 (1292) صفحه‌ی 283، بخش خدمات. تبریز: هتل بوسفر، محله‌ی گجیل.

1914 (1293) صفحه‌ی 173، نمایندگی UEA در شهرهای قوچان و تبریز. صفحه‌ی 304 بخش خدمات. تبریز: هتل بوسفر، محله‌ی گجیل.

1916 (1295) صفحه‌ی 106 نماینده‌ی محلی UEA در ایران. تبربز: آرداش در هورهانیسیاس (كارمند بانك شاهی). صفحه‌ی 118 قوچان: بقراط میكائیلیان (كارمند دفتر بازرگانی).

1917 (1296) صفحه‌ی 26 در بخش گزارش سالانه ی  انجمن جهانی اسپرانتو خبری از تشكیل گروه‌های مختلف در ایران به چشم می‌خورد و از به سامان نبودن خدمات پستی گلایه می‌شود(!).

1919 (1298) صفحه‌ی 80 (اولین) نمایندگی در تهران: بهمن شیدانی(خبرنگار روزنامه رعد).

1920 (1299) صفحه‌ی 67، نمایندگی در تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

        صفحه‌ی 108، نماینده در قزوین: محمد لبیب (دبیر مدرسه‌ی توكلی)‌.

         صفحه‌ی 135، نماینده در تبریز: آرداش در هورهانیسیاس.

1921 (1300) صفحه‌ی 124، نماینده در تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

1923 (1302) صفحه‌ی 219، نماینده در انزلی: بوغدان هایراپتیان (كتاب‌دار). رشت: ا. ربریك (تعاون‌گر). تبریز: علی‌اكبر نمسه‌چی (تاجر فرش). (اولین انجمن اسپرانتو ایرانی نیز در این صفحه‌ی كتاب سال قید شده است: ستاره‌ی اسپرانتوی تبریز Tabriza Esp.Stelo به نشانی نماینده. تهران: نماینده در تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

  1924 (1303) صفحه‌ی؟ ، تبریز: علی‌اكبر نمسه‌چی (تاجر فرش). ستاره‌ی اسپرانتوی تبریز Tabriza Esp.Stelo به نشانی نماینده. رشت: ا. ربریك (تعاون‌گر Kooperativisto). تهران: نماینده در تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

1925(1304) صفحه‌ی 329، تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

1926 (1305) صفحه‌ی 315، تبریز: علی‌اكبر نمسه‌چی (تاجر فرش). ستاره‌ی اسپرانتو تبریز Tabriza Esp.Stelo به نشانی نماینده. سلطان آباد (اراك) نماینده: رضا طاهری (تولید كننده‌ی فرش)، جانشین: فضل‌الله خانن پرویز (حسابرس) نماینده بازرگانی: واغناك سركیسیان.

صفحه‌ی 288، رشت: حاجی سید محمد روحانی(مزرعه‌دار- ملاك).

 1929 (1308) صفحه‌ی 382، اصفهان: امیرقلی امینی (مزرعه‌دار). رشت: حاجی سید محمد روحانی(مزرعه‌دار- ملاك). تبریز: داریوش نمسه‌چی (تاجر). جامعه اسپرانتو تبریزTabriza Esperanto.Societo. تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری). انزلی: نمایندگی اتحادیه بازرگانی اسپرانتویی در ایران Komercista Esperanto-Unio. همچنین آگهی انتشار كتابچه‌ی «كلید اسپرانتو» كه توسط داریوش نمسه‌چی تهیه شده است در این شماره‌ی كتاب سال آمده است.

1931 (1310) صفحه‌ی347،    تبریز: Tabriza Esperanto Societo.

تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

1932 (1311) صفحه‌ی 283، اصفهان: امیرقلی امینی (مزرعه‌دار). مسجد سلیمان: حبیب‌اله طاهرزاده (منشی دپارتمان زمین‌شناسی). رشت: میرزا محمود گلشنی (بازرگان). سلطان آباد (اراك) نماینده: رضا طاهری (تولید كننده‌ی فرش)، جانشین: فضل‌الله خان پرویز (حسابرس) نماینده بازرگانی: واغناك سركیسیان. تبریز: داریوش نمسه‌چی (تاجر). جامعه اسپرانتو تبریز Tabriz Esperanto.Societo. تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

1933 (1312) صفحه‌ی ؟ ، اصفهان: امیرقلی امینی (مزرعه‌دار). رشت: میرزا محمود گلشنی (بازرگان). جامعه اسپرانتو تبریز TabrizEsperanto.Societo. تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

1934 (1313) صفحه‌ی 290، بدون تغییر نسبت به 1933.

1935 (1314) صفحه‌ی 45، نمایندگان رشت و تبریز نیستند و فقط تهران بدون تغییر درج شده است.

1936 (1315) صفحه‌ی 157، تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند دارایی شهرداری).

1938 (1317) صفحه‌ی 123، تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند وزارت جنگ).

1939(1318) صفحه‌ی 123، تهران: بهمن شیدانی، جانشین: احمد یزدانی كسروی (كارمند وزارت جنگ).گنبد كاووس: علی مراد طالبی (توتون و گندم كار).

1940 (1319) صفحه ی 123، بدون تغییر نسبت به سال قبل.

1950 (1329) صفحه‌ی 173، تهران: بهمن شیدانی (وزارت دارایی).

1951 (1330) صفحه‌ی 173، بدون تغییر نسبت به سال قبل.

1957 (1336) صفحه‌ی 207، آبادان: ا. سجادیان (تكنسین پالایشگاه نفت). تهران: پ. زولین (عضو وزارت خارجه).

1958 (1337) صفحه‌ی 247، بدون تغییر نسبت به سال قبل.

1959 (1338) صفحه‌ی 347، بدون تغییر نسبت به سال قبل.

1966 (1345) صفحه‌ی 341، تهران: احمد یزدانی (بازنشسته وزارت دارایی).

1967 (1346) صفحه‌ی 291، بدون تغییر.

1969 (1348) صفحه‌ی 281، تهران: احمد یزدانی (بازنشسته وزارت دارایی) جانشین: بدیع‌اله صمیمی (كارمند بانك).

1977(1356) صفحه‌ی 219، تهران: بدیع‌اله صمیمی (مربی دانشگاه و كتابدار).

1979 (1358) صفحه‌ی 222، بدون تغییر نسبت به سال قبل.

شهرهایی كه انجمن جهانی اسپرانتو در آن نمایندگی داشته است (به ترتیب درج در كتاب سال انجمن جهانی اسپرانتو):

1. تبریز

 2. قوچان

 3. تهران

 4. قزوین

 5. رشت

 6. انزلی

 7. اراك (سلطان آباد)

 8. اصفهان

9. مسجد سلیمان

 10. گنبد كاووس

 11. آبادان

        اشخاصی كه به‌عنوان نمایندگان انجمن جهانی اسپرانتو در ایران نام‌شان در كتاب سال قید شده است (به ترتیب  سال درج در كتاب):

1. وارتان درزی وارتانیان

 2. آرداش هورهانیسیاس

 3. بقراط میكائیلیان

 4. بهمن شیدانی

 5. احمد یزدانی كسروی

 6. محمد لبیب

 7. ا. ربریك

 8. باغدان هایراپتیان

 9. علی‌اكبر نمسه‌چی

10. رضا طاهری

 11. فضل‌اله خان پرویز

 12. واغناك سركیسیان

 13. حاجی سید محمد روحانی

 14. داریوش نمسه‌چی

 15. حبیب‌اله طاهرزاده

 16. میرزا محمود گلشنی

 17. علی‌مراد طالبی

 18. ا. سجادیان

 19. پ. زولین

 20. بدیع‌اله صمیمی

چند نکته‌ی قابل تعمق:

·        اولین نمایندگان انجمن جهانی اسپرانتو در ایران ارمنی و مسیحی هستند و این موید آن است که اسپرانتو از طریق مرزهای شمالی ایران و از طریق قفقاز در شمال غرب و خراسان در شمال شرق به ایران وارد شده است.

اولین شهری که در آن نماینده اسپرانتو وجود داشته است شهر تبریز است که در آن زمان یکی از مراکز فرهنگی کشور نیز محسوب می‌شده است.

·        اولین باشگاه اسپرانتوی ایران در شهر تبریز بوده است.

·        تهران سومین شهری است که در آن نماینده انجمن جهانی معرفی شده است و شگفتا که قوچان دومین شهر بوده است (اما بعدها هرگز از اسپرانتو و فعالیت‌های اسپرانتویی در قوچان خبری نشد).       

·        از میان 20 نفری که از 1291 تا سال 1358 به عنوان نماینده سازمان جهانی اسپرانتو در ایران فعالیت داشته‌اند 3 نفر از آنان اقدام به تالیف و انتشار کتاب نیز کرده‌اند، یعنی 15 درصد نمایندگان:

 1. بهمن شیدانی 2. داریوش نمسه‌چی 3. بدیع‌اله صمیمی.

·        پرسابقه‌ترین نماینده‌ی انجمن جهانی اسپرانتو در ایران بهمن شیدانی است که از سال 1298 تا 1330 به مدت 32 سال بدون وقفه، در کتاب سال انجمن جهانی اسپرانتو حضور داشته است.

·        علیرغم این‌که بهمن شیدانی در سال 1295 گزارشی منتشر کرده است و در آن موجودیت انجمن اسپرانتو ایران را اعلام کرده است (روزنامه عصر جدید 12 ذی‌الحجه 1334) اما در کتاب سال هیچ‌وقت به وجود چنین انجمنی اشاره‌ای نشده است (و هیچ اطلاعی نیز از اعضا و هیات رییسه‌ی آن موجود نیست).

                   این مقاله در شماره 9 فصل‌نامه پیام سبزاندیشان درج شده است